فرهنگ بخش نهم

 

 

پیش از هرچیز توجه خوانندگان را به یک نکته مهم جلب می‌کنم. این نکته مهم در کلیه نوشته «وبلاگ» بکار گرفته شده است. برای آن که از ازدیاد پانویس‌های طولانی و موضوعاتی که باید در مورد آن‌ها توضیح جانبی داد ازجمله:

نام‌ها و مکان‌ها، اصطلاحات متدوال ... و بسیار دیگر، جلوگیری شود؛ نکته مورد نظر:

پیش از هرچیز توجه خوانندگان را به یک نکته مهم جلب می‌کنم. این نکته مهم در کلیه نوشته «وبلاگ» بکار گرفته شده است. برای آن که از ازدیاد پانویس‌های طولانی و موضوعاتی که باید در مورد آن‌ها توضیح جانبی داد ازجمله:

نام‌ها و مکان‌ها، اصطلاحات متدوال ... و بسیار دیگر، جلوگیری شود؛ نکته مورد نظر:

با رنگ متفاوت از زمینه اصل، و

با حروف کژ، و در پاره‌ای از مواقع،

با خط زیرین مشخص شده است.

خواننده درصورت تمایل به آگاهی بیشتر می‎تواند بر روی واژه، اصطلاح، نام و یا ... "کلیک" کند تا به «ویکی پدیا» رفته و بر آگاهی خود کمی بیافزاید.

مثلاً اگر شما بر روی نام سلطان محمود غزنوی که به صورت "سلطان محمود غزنوی" نوشته شده است، "کلیک" کنید، صفحه مورد دلخواه شما باز خواهد شد.

 

*******

 

 

 

دو سودایی

Ambivalence

این واژه در زبان فارسی به:

دو دلی، تردید، دو گونگی، تعلیق، دو سوگرایی، دو احساسی و دو سودایی  برگردانده شده است.

ریشه‌ اصلی این واژه از زبان لاتین گرفته شده است و از ترکیب واژه‌ "ambi" به معنای "هر دو"¹ و واژه "valeo" به معنای "صحت داشتن" می‌باشد.

دو سو گرائی و دو سودایی در واقعیت امر، تمایل یک پدیده  روانی تحت دو زاویه متضاد است. یعنی اثبات و نفی متوالی یک امر و یا داشتن و یا حتی بیان دو احساس و موضعگیری متضاد نسبت به یک فرد، شیئ و یا موضوع و موقعیتی خاص.

به کلامی دیگر یک هدف درآن واحد، هم انسان را به سوی خود جلب میکند وهم، از خود میراند.

این اصطلاح به وسیله یوجین بلولر

Eugen Bleuler

 

برای اولین بار به کار گرفته شد، که بین دو سودایی عاطفی، و دو سوگرایی اراده، تفکیک قائل شد.

در کاربرد روزمره، «دو سودایی» به معنای دو سودایی عاطفی بیش‌تر، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در دو سودایی عاطفی، افراد با قلیان احساس خوش - آیند و ناخوش - آیند خود، شاخ - به - شاخ شده و دست و  پنجه نرم میکنند، مثلاً در بیمار مبتلا به پارانویا

Paranoia

 

که به علت اوهامات فکری می‍‍‍ترسد "آن‌ها" او را ترور کنند، مصرانه از پزشک خود میخواهد که او را هرچه زودتر بکشد.

برای روشن ساختن احساس دو سودا گرائی مثال‌هائی ضروری است:

در رمان "آنناکاره نینا" 

Anna Karenina

 

نوشته لئو تولستوی

Leo Tolstoy

 

آننا زن شوهرداری است که متوجه می‌شود سخت مجذوب

کُنت «ورونسکی» خوش قیافه و مجرد شده است.

آننا که ازدواج کرده و صاحب فرزندِ پسری هست، از این حالت مجذوبیت خود احساس شرم می‌کند و با فرآیند عاشق شدن خود به مبارزه میپردازد. گرچه انگیزش او برای تصاحب کُنت ورونسکی بسیار قوی است اما درعین حال او را "دفع" هم می‌کند، چرا که داشتن رابطه جنسی با معشوق، در زندگی شخصی هر دو، فاجعه به بار خواهد آورد. او در این مرحله‌ی جذب – و دفع، از مبارزه خود، در حالت دو سودائی قرار دارد.

صادق هدایت از همین درونمایه

Theme (narrative)

 

استفاده کرده است و دو داستان کوتاه خود بنام های داش آکل و گرداب را مینویسد.

در داستان داش آکل، شخصیت اول داستان با احساس جذب- و- گریز خود حدود هفت سال مبارزه می‌کند. داش آکل سخت پایبند آئین جوانمردی و مروّت "لوطی گری"‌ها ست. وی عشق خود به مرجان دختر حاجی صمد و ازدواج با او را، دور از مرام "جوانمردی" و "لوطی‌گری" می‌شمرد.

قهرمان داستان، تنها راه علاج از سیطره‌ی احساس جذب- و- گریز را، فقط در مرگ خود می‌بیند. او وضعیتی را فراهم میآورد تا به سهولت بدست رقیب ضعیف‌تر از خود، زخمی شود و بر اثر جراحات وارده از پای درآید.

در داستان گرداب شخصیت اول داستان فردی است بهرام نام که بدری همسر دوست خود علاقه‌ شدید دارد و خاطر- خواه او ست. وی همچون داش آکل درگیر احساس جذب- و- گریز است. او از طرفی، به طرف بدری همسر دوستش جذب می‌شود و از طرفی دیگر، بواسطه عوامل اخلاقی متداول جامعه (فراساخته‌های اجتماعی) نمی‌تواند به وی نزدیک شود. او نیز همچون دیگر شخصیت‌های یاد شده، برای خلاصی از چنگال احساس جذب - و- گریز راه مرگ را انتخاب می کند.

دو سوگرایی از خصوصیات بارز و ویژه کودکان است. و این خصوصیت بارز را هر پدرو مادری در نزد کودکان خود شاهد بوده است. بطور مثال ما شاهد بوده‌ایم که کودکان بین انتخاب این خوراکی، و یا آن خوراکی، این اسباب بازی، و یا آن اسباب بازی (جذب- و- جذب) سرگشتگی و تردید از خود نشان میدهند. کودکان، در انتخاب، برای آنکه بتوانند به ترتیب، فقط از یکی، و فقط یکی از خوراکیهای مطلوب سود جویند، و یا آنکه به نوبت با اسباب بازیهای مورد علاقه خود بازی نمایند، در عمل، پنداری با مشکل لاینحل مواجه هستند.

ولی بروز این حالت تردید و دودلی، در افراد بالغ متضمن وجود بیمار زدگی قطعی می‌باشد. مثلاً در اختلالات وسواسی

Obsessive–compulsive disorder

 

افسرده - شیدا 

Bipolar disorder

 

و یا

روان پارگی²

Schizophrenia

 

این بیمار زدگی کاملاً بارز است.

در اینجا باید به این نکته توجه کنیم که دو سودایی تنها در گونه جذب - و - دفع و یا جذب - و- گریز باقی نمی‌ماند.  دو حالت دیگر، از حالات دو سودایی در احساس جذب -  و – جذب و احساس دفع - و – دفع  نیز خودنمایی می کنند.

گونه جذب - و- جذب فرآیند دو سودایی را، به روشنی می­توان در خرِ بوریدان باز شناخت. زیرا، خر بوریدان بین دو انتخاب مطلوب، نمی تواند تصمیم قاطعی بگیرد.

گونه دیگر دو سودایی که دفع - و – دفع می‌باشد، برای ما کمی مبهم و  ناشناس می‌نماید. برای روشن شدن این حالت بیان مثالی ضروری است.

فرض شود، موجود زنده‌ای (چه حیوان، چه انسان) در محیطی محدود، مجبور است که بطور قطع از دو بد (نامطلوب)، یکی را انتخاب نماید، مثلاً بین یک لیوان سرکه غلیظ و یک لیوان آب نمک غلیظ، این موجود باید یکی از آن دو لیوان را سر کشد، تصور آنکه حیوانی به این عمل دست یازد، بعید به نظر می‌رسد. درمورد انسان مجبور هم انتخاب یکی از این دو قطب نامطلوب کار ساده‌ای نخواهد بود.

دو سودایی و تعارض دو روی یک سکه هستند.

*******

 

دو سودایی و مهاجرت

 دو سودا گرایی و کارکرد آنرا در توجیه گستردگی پدیده‌ای همچون مهاجرت، می‌توان چنین بیان کرد که:

v                          مهاجران در طول زندگی خود در کشور میزبان از احساسهای جذب - و - دفع، جذب - و - گریز، جذب - و جذب و دفع- و دفع با کمیت‌ها و کیفیت‌های نوسان دار با توجه به عامل زمان برخوردار هستند.

v                          بروز حالت دو دلی و تردیدی است که در اشخاص به علت تغییر محیط (مثلاً مهاجرت)، لاجرم ارزیابی ارزش‌ها، باورداشت‌ها و میراث فرهنگ خود، در وی به‌وجود میآید. شک و تردید زائیده شده این ارزیابی در نهایت و نتیجتاً سبب اقدام به تجدید نظر در ارزش‌های فردی ست. ارزشهایی در قلمروهای مختلف همچون محدوده‌ی  سیاست، اخلاق، فلسفه، مذهب، عُرف، سنت، تعلیم - و - تربیت و غیر آن، که شخص خواسته یا ناخواسته در آن ارزش‌ها محصور است.

v                          حالت دو سودایی، در احساس دو وطنی شدن اشخاص مهاجر نیز متبلور می‌گردد. بطور مثال حالت و وضعیت اشخاصی را می‌توان بیان داشت که حتی بعد از مهاجرت به کشور میزبان و اقامت چندین ساله نمیتوانند بطور یقین در مورد سکونت دائم و قطعی خود در کشور میزبان و یا مراجعت به کشور خود، تصمیمی قاطع اتخاذ نمایند. آنان ماندگاری دائم خود را در کشور میزبان، زمانی اثبات و گاهی انکار می‌کنند. و در این حالت دو دلی، تردید، دو گونگی، تعلیق، دو سودا گرائی، دو سودائی و دو وطنی شدن باقی میمانند. زیرا که، ارزش‌های فردی- اجتماعی خود را (هم در وطن خود و هم در کشور میزبان) سست شده و بی‌بنیان و ناکافی مییابند.3

 

خصوصیات دو سودایی بطور خلاصه عبارتند از:

v                    انسان نسبت به وجود آن (دو سودائی) احساس بیگانگی ننموده و آن را قسمتی از وجود خود میپندارد.

v                    ممکن است برای چندین دهه و یا تا آخر عمر در نزد فرد باقی بماند.

v                    انسان را در حالت دو سودائی، تعلیق، دو گونگی، دودلی، تردید، معلق، دو سودا گرائی و سرگشتگی نگاه میدارد.

v                    فرد با وجود آگاهی به وضع خود، قادر نیست آن را به نفع خود، تغییر دهد، و در این حالت و وضعیت درجازدن، پوسیده شدن و نابود گشتن، همچون "خر بوریدان" میخکوب باقی میماند.

خر بوریدان

ژان بوریدان 

Jean Buridan

 

فیلسوف فرانسوی قرون وسطی ۱۳۰۰–۱۳۵۸ که از پیروان مکتب مَدرسی scholastic است.  در شرح و حال خری که میان دو انبوه علوفه حیران ایستاده بود و نمی­توانست برای تناول علوفه­ ها تصمیم قاطعی اتخاذ نماید، حالت فرد دو سو گرا، دودل و متردّد را به ^­نحو بسیار زیبا و شاعرانه­ ای توصیف کرده است.

می­گویند:

که بوریدان روزی خر خود را که بسیار گرسنه و تشنه بود، به محلی میبرد و در فاصلهٔ مساوی از او یک سطل آب و مقداری علوفه قرار میدهد. چون فاصلهٔ سطل آب و کوپه علوفه هر دو از او (خر) مساوی بودند و گرسنگی و تشنگی او به یک اندازه بود، او نمی­توانست در گزینش بین نوشیدن آب و تناول علوفه­ ها تصمیم قاطعی اتخاذ نماید، دراز گوش در گزینش، بین این دو انبوه بسی حیران ایستاده بودی و نتوانستی محض خورشت یا رفع تشنگی یکی از آن دو بر دیگری ترجیح دادی، دراز گوش در آن دو سودایی آنقدر به­ ماندی که به­ مُردی.

 

 

با استفاده از این مسئله می‌گویند:

ترجیح بلامرجح محال است.

 

 

پانویس­‌ها:

1- معمولاً با این مفهوم ضمنی که هر دو چیز یا حالت مورد نظر با هم برابرند در نظر گرفته می­شود.

2ـ   schizophrenia برای بیشتر دانستن در مورد روان پارگی نگاه کنید به «پراکنده»، همین وبلاگ.

 3- احساس دو وطنی حتی در اشخاصی که در کودکی و نوباوگی به ­عنوان فرزند خوانده سرزمین خود را ناخواسته و در سنین بسیار کم ترک کرده اند، دیده شده است. زیرا اکثر آن­ها کشور میزبان را وطن اصلی خود نمی­دانند. اینان، در سنین بلوغ و کمی پس از آن در پی یافتن پدر و مادر اصلی خود برمیآید. یافتن منشاء و اصل - و نسب خود برای این­گونه اشخاص از اهمیت ویژه­ ای برخوردار است

 و نیز نگاه کنید به رستم جهان پهلوان و اودیپ شاه، همین وبلاگ.

 

 کامکار، سوئد 2020/11/16

پیراش، ویرایش و آرایش 2024/01/27